ضرورت وجود امام حقوجود امام در هر عصر و زمان و در هر جامعه‌ای برای هدایت انسانها به سوی کمال و برقراری نظم در جامعه ضرورت دارد. ۱ - وجود امام در همه زمانها«اِنَّما اَنتَ مُنذِرٌ ولِکُلِّ قَوم هاد» روایات تفسیری این آیه نیز این حقیقت را تأیید می‌کند که امامی زنده تا روز قیامت در میان انسانها حضور دارد؛ همچنین براساس روایاتی درباره سوره قدر ، در شب قدر هر سال تا روز قیامت، فرشتگان بر امام آن زمان نازل می‌شوند و این سوره دلیل روشنی بر وجود امام در همه زمانهاست. ۲ - مقصود از صادقانبرخی از آیه ۱۱۹ سوره توبه که به مؤمنان فرمان همراهی با صادقان می‌دهد: «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقُوا اللّهَ وکونوا مَعَ الصّدِقین» استفاده کرده‌اند که باید در هر عصری صادقانی باشند که مردم برای پیمودن راه پرهیزکاری لازم است با آنان باشند. [۶]
پیام قرآن، ج۹، ص۴۹-۵۱.
روایات، مقصود از صادقان را امامان دانسته است. افزون بر آیات از روایات فراوانی نیز استفاده می‌شود که زمین هیچ‌گاه از حجت الهی تهی نخواهد بود و هرگاه از حجت الهی تهی باشد اهلش را فرو خواهد بُرد، به‌گونه‌ای که حتی اگر دو نفر بر روی زمین زندگی کنند یکی از آنان حجت و امام خواهد بود. ۳ - ضرورت وجود امامدر برخی از روایات نیز بر ضرورت وجود امام استدلال شده است، چنان‌که در مناظره‌ای تأیید شده از سوی امام صادق (علیه‌السلام) امام قلب عالم دانسته شده که وجود وی برای عالم مانند وجود قلب برای انسان ضروری است. و نیز براساس مناظره‌ای دیگر که آن هم از سوی امام صادق (علیه‌السلام) تأیید شده بهرهوری صحیح و کامل از قرآن ، بدون امام معصومی که به تمام قرآن عالم بوده و با توجه به احاطه بر سراسر قرآن بتواند آن را برای امت تفسیر کند میسور نیست. ۳.۱ - اثبات ضرورت وجود امامدر کتب کلامی برای اثبات ضرورت وجود امام به براهین عقلی مانند قاعده وجوب لطف هم استناد شده است. [۱۳]
الحاشیة علی‌الهیات، ص۱۷۹-۱۸۰.
[۱۴]
تلخیص‌المحصل، ص۴۲۴-۴۲۷.
[۱۵]
الفین، ص۸۸-۸۹.
[۱۶]
الفین، ص۱۱۳-۱۱۷.
[۱۷]
الفین، ص۲۱-۲۴.
[۱۸]
الفین، ص۳۷.
[۱۹]
الفین، ص۵۳-۵۴.
افزون بر استدلال عقلی و نقلی بر ضرورت وجود امام در همه اعصار، آیات فراوانی با توجه به روایاتی که در تفسیر آن‌ها وارد شده به مصادیق امام در زمانهای گوناگون اشاره دارد که براساس آن‌ها امام پس از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام): «یاَیُّهَا الرَّسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ»، «الیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم...» [۲۴]
الکاشف، ج۳، ص۱۳.
و پس از وی فرزندان ایشان هستند: «یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اَطیعُوا اللّهَ و اَطیعُوا الرَّسولَ و اُولِی الاَمرِ مِنکُم» [۳۰]
الاحتجاج، ج۱، ص۵۹۳-۵۹۴.
در این آیه عنوان «اولی الامر» بر حسب معنای لغوی عام است؛ ولی مصادیق آن افراد خاصی هستند که براساس روایات متواتر عبارت‌اند از: حسن بن علی ، حسین بن علی ، علی بن الحسین ، محمد بن علی که در تورات به باقر معروف است، جعفر بن محمد ، موسی بن جعفر ، علی بن موسی ، محمد بن علی ، علی بن محمد ، حسن بن علی و حضرت مهدی (علیهم‌السلام) که تا روز قیامت مؤمنان موظف‌اند از آنان به عنوان اولواالامر و اولیای خدا اطاعت کنند.۳.۱.۱ - وعده پیروزیگفتنی است که در میان این معصومان حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) که همنام و هم‌کنیه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است هم‌اکنون زنده است و روزی که دنیا پر از ستم و جور شده باشد ظهور می‌کند و با ظهورش حق پیروز و دنیا پر از قسط و عدل می‌گردد: «وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ ءامَنوا مِنکُم وعَمِلوا الصّلِحتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فِی‌الاَرضِ کَمَا استَخلَفَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم ولَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دینَهُمُ الَّذِی ارتَضی لَهُم ولَیُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم اَمنًا یَعبُدونَنی لا یُشرِکونَ بی شیًا ومَن کَفَرَ بَعدَ ذلِکَ فَاُولئِکَ هُمُ الفسِقون = خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین قرار دهد، همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند (تا) مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند، و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنان‌اند که نافرمان‌اند» و این وعده پیروزی با خروج آن حضرت تحقق پیدا خواهد کرد، [۳۷]
مجمع‌البیان، ج۷، ص۲۳۹-۲۴۰.
[۳۸]
روض‌الجنان، ج۱۴، ص۱۷۰-۱۷۴.
چنان که از آیات ۳۲ توبه و ۸ سوره صفّ نیز می‌توان استفاده کرد که با خروج قائم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پیروزی نهایی حق تحقق خواهد یافت. [۴۲]
مجمع‌البیان، ج۵، ص۳۸.
[۴۴]
روض‌الجنان، ج۹، ص۲۲۶.
۴ - وراثت ائمّهآیه ۱۰۵ سوره انبیاء نیز در شأن حضرت مهدی (علیه‌السلام) نازل شده است که خدای سبحان او و اصحابش را در زمین وارث قرار می‌دهد: «و لَقَد کَتَبنا فِی الزَّبورِ مِن بَعدِالذِّکرِ اَنَّ الاَرضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّلِحون» و دولت او تا قیامت تداوم خواهد یافت. [۴۶]
روض الجنان، ج۱۵، ص۹۴-۹۵.
در آیه‌ای نیز به وراثت ائمّه (علیهم‌السلام) در زمین اشاره شده است: «و نُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ ونَجعَلَهُم اَئِمَّةً ونَجعَلَهُمُ الورِثین» [۴۸]
روض الجنان، ج۲، ص۹۴.
۵ - اولواالامرگفتنی است که در زمان غیبت امام مهدی (علیه‌السلام) که مردم به آن حضرت دسترسی مستقیم ندارند، نایبان خاص و عام آن حضرت به امور دینی مسلمانان رسیدگی می‌کنند. برخی گفته‌اند: به لحاظ این‌که پیامبر افزون بر هدایت باطنی، مؤسس احکام سیاسی و عبادات است خلیفه‌ای که دارد یا از هر دو جهت خلیفه اوست و آن علی (علیه‌السلام) و فرزندان او هستند یا از جهت سیاسی و آن‌ها فقها و علمای شریعت‌اند که متصدی احکام و آداب سیاسی جامعه هستند [۵۱]
بیان السعاده، ج۲، ص۳۱.
و برخی پس از آن‌که مصادیق اولواالامر را در زمان حضور، منحصر در ائمّه طاهرین (علیهم‌السلام) دانسته‌اند با استدلال به ادله‌ای فقیهان دارای شرایط لازم را در عصر غیبت از مصادیق اولواالامر به حساب آورده‌اند. [۵۲]
کتاب‌البیع، ج۲، ص۶۲۰-۶۲۲.
[۵۳]
کتاب‌البیع، ج۲، ص۶۳۹.
۶ - فهرست منابعالاحتجاج؛ الاحکام السلطانیة والولایات الدینیة فی فضائل آل‌محمد (علیهم‌السلام)؛ اصول مدیریت؛ الفین فی امامة أمیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)؛ امام‌شناسی؛ انیس الموحدین؛ بصائر الدرجات الکبری؛ بیان السعادة فی مقامات العباده؛ پیام قرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ التعریفات؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ تلخیص المحصل؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الحاشیة علی الهیات (الحاشیة علی شرح التجرید)؛ حق الیقین؛ دلائل الصدق؛ الرسائل العشر؛ روض الجنان و روح الجنان؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف الایجی؛ شیعه در اسلام؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب؛ فرهنگ فارسی؛ قواعد المرام فی علم‌الکلام؛ الکافی؛ کتاب البیع؛ کتاب سلیم بن قیس؛ کمال الدین و تمام النعمه؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مقدمه ابن خلدون؛ المنجد فی اللغه؛ منشور جاوید (تفسیر موضوعی)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت الاعتقادیه؛ ولایت فقیه (حکومت اسلامی). ۷ - پانویس۸ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم، مقاله امامت. |